əsrimizin səyavuşu

1. məmməd əmin rəsulzadənin müəllifi olduğu əsər.

2. firdovsinin şahnaməsində səyavuş obrazından ilhamlanaraq yazılıb. səyavuş iran əslli amma türk dayıları olan bir şahzadədir. saray intriqalarına və türk iran dövlətləri arasındaklı siyasətə qurban gedir .rəsulzadə adr in süqutundan sonra lahıcda gizlənən zaman burada səyavuş adı ilə azərbaycanın faciəsini qələmə alıb.

3. m.ə. rəsulzadə 1 ay bakıda gizləndikdən sonra abbasqulu bəy kazımzadə ilə gürcüstana getmək adıyla yola düşürlər. gedişat onları ismayıllı rayonunun lahıc qəsəbəsinə gətirib çıxarır. orada özünün dediyinə görə, bir yurddaşının evində qalırlar. bu evdə kiçik bir kitabxana mövcud olur. burada firdovsinin şahnaməsini yenidən oxuyur. oradakı siyavuş bölümü yeni əlaqələr yaradır nəzdində. dostuna "indi əsrimizin siyavuşundan yazacam'', deyir. bir neçə səhifə yazmışdı ki, o evi tərk etmək məcburiyyətində qalır. 3 il sonra türkiyədə olarkən həmən vaxt 2-ci nüsxə olaraq yazdığı əlinə çatır. 1923-cü ildə kitabı istanbulda nəşr etdirir. əsərdə siyavuş adı altında, eyniadlı obrazdan ilhamlanaraq yazılıb. azərbaycanın cümhuriyyət dövründən əvvəl, əsasən, cümhuriyyət dövründən, və sonraki vəsiyyətindən bəhs edir. siyavuş sülhsevər insan olur. əslən həm türk, həm də fars sayıla bilər. türk və iran dövlətləri arasındakı siyasətə və saraydaxili intriqalara qurban gedir. azərbaycanın da gənc, dəliqanlı, potensiallı bir səyavuş olaraq təsvir edir.nəticədə o da çiçəklənən cümhuriyyətinin siyavuşu-gərd misalı çökdüyünü vurğulayır.
əsas qəhrəmanları qarşılıqlı şəkildə qeyd edəcəm:
siyavuş-azərbaycan;
keykavus - fars (iran);
əfrasiyab - türkiyə;
gərsivəz - ruslar, bolşeviklər;
firəngis - axc qurucuları.
müəllif azərbaycanın həmin illərdə hansı situasiyada olduğunu, axc-nin necə yarandığını hansı işləri görüb, necə siyasət yürütdüyünü, süquta uğramağını təşbihatlarla, ədəbi vasitələrlə oxuculara çatdırır. və biz gənclərə xalqımızın rifah, inkişafıı üçün yüksək potensiala sahib olduğumuzu, bundan layiqincə istifadə edib, hətta uğrunda canımızı ortaya qoymağımızın labüd olduğunu vurğulayır.
əsərin bənzətmələri, müqayisələri diqqətimi müsbət mənada cəlb etdi, çün oxucunu tək əsərin süjet xəttiylə deyil, müqayisə etdiyi başqa hadisələr, şəxslər haqqında da marağlanmağa, araşdırmağa sövq edir. axc-nin gördüyü işlər haqqında yeni məlumatlar öyrəndim. əsərdə firdovsini, başqa iranlı şair olan hafiz şirazini fatalist kimi göstərir, lakin əsərin sonlarına doğru işlətdiyi bir cümlə vardır, "heç bir hadisə zaman və məkan təsirindən qurtula bilməz". bu cümlə də özlüyündə fatalizmi hardasa əks elətdirir.
əsərin sonlarında axc barədə yalnız görülən müsbət işlərdən danışılır. sözsüz ki, elə bir zamanda sözü gedən işləri görmək dilə belə asan gəlmir.
amma bu zaman olan boşluqlardan da qələmə alınsaydı məqbul olardı.

əsrimizin səyavuşu

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!

Yalnız deyilsən!